Uwaga na kleszcze!

Kleszcze ( Ixodida) to pajęczaki z podgromady roztoczy. Poznano już około 900 gatunków, które dzielą się na 3 rodziny: kleszcze miękkie, inaczej obrzeżkowate i dwie rodziny kleszczy twardych: kleszczowate i Nuttalliellidae. Wszystkie kleszcze są pasożytami zewnętrznymi kręgowców, żywią się krwią swojego żywiciela a w trakcie żerowania mogą przenosić wiele patogenów (wirusy, riketsje, bakterie, pierwotniaki) wywołujących choroby niebezpieczne dla ludzi i zwierząt. Są to m. in. krętki Borrelia burgdorferi, będące przyczyną boreliozy, wirusy wywołujące odkleszczowe zapalenie mózgu, czy też pierwotniaki Babesia canis, będące przyczyną babeszjozy psów.

Cykl rozwojowy kleszcza pospolitego trwa ok. 2-3 lata i obejmuje trzy stadia rozwojowe – od larwy (wielkości ok. 0,8-0,9 mm), poprzez nimfę (1-1,5 mm) aż do postaci dorosłej (2-3 mm samiec i do 5 mm samica)

Na każdym etapie rozwoju do przetrwania jest mu niezbędny posiłek z krwi, dlatego szuka swojego żywiciela. Głodna dorosła samica może wypić ok 4 ml. krwi, powiększając swoją objętość 200 krotnie. Na ludzkiej skórze najczęściej jest dość słabo widoczny, jednak wyglądem przypomina wypukły, czarny łepek od szpilki z małymi odnóżami.

Kleszcz po znalezieniu się na ciele ofiary dość długo poszukuje dogodnego miejsca do wkleszczenia. Ugryzienie kleszcza jest bezbolesne, ponieważ jego ślina zawiera substancje chemiczne o działaniu znieczulającym. Kleszcz, o ile nie zostanie usunięty z powierzchni ciała, pozostaje przyssany i może pobierać krew od 5 do 14 dni.

Kleszcze najaktywniejsze są na wiosnę, kiedy budzą się z zimowego snu, są wygłodniałe i bardzo potrzebują pożywienia, czyli ludzkiej lub zwierzęcej krwi. Każdego dnia możemy być narażeni na ugryzienie tych pajęczaków, przebywając na spacerze w parku czy w lesie. Z uwagi na lekkie zimy w ostatnich latach coraz wcześniej odnotowuje się żerowanie kleszczy. Potrafią pojawić się już w lutym. Szczególnie groźne są niedorosłe jeszcze nimfy, które wyglądają jak przezroczyste ziarnko piasku a więc mogą być zupełnie niezauważalne na skórze.

Kleszcze nie mają naturalnych wrogów, dlatego jest ich coraz więcej. Przynajmniej na razie taka jest wiedza ludzka. Są odporne na głodowanie oraz niesprzyjające warunki środowiska.

W Polsce terenami endemicznymi (zwiększonego ryzyka zachorowania na choroby odkleszczowe) są województwa: podlaskie, mazursko–warmińskie , dolnośląskie, małopolskie, ale z roku na rok obserwuje się wzrost populacji zakażonych kleszczy w centralnej Polsce i w województwie mazowieckim.

Z obserwacji poczynionych kilka lat temu przez pracowników naukowych SGGW, a także na podstawie doniesień i zgłoszeń mieszkańców wynika, że w stolicy tereny o bardzo wysokim ryzyku spotkania kleszcza to m.in.: Las Bemowo, Ogród Zoologiczny, Las Bielański, Las Młociny, Las Kabacki, Las Kawęczyn, Kampinoski Park Narodowy.

Tak naprawdę jednak kleszcze bytują wszędzie. Znajdziemy je także na skwerach i w parkach oraz w innych częściach Warszawy.

Eksperci na podstawie prowadzonych badań ostrzegają, że nieodkrytych endemicznych ognisk kleszczowego zapalenia mózgu na obszarze Polski może być znacznie więcej.

Główne zalecenia profilaktyczne chroniące przed ukąszeniami kleszczy sprowadzają się do noszenia odpowiedniego ubioru podczas ekspozycji na kleszcze:

• zakładanie koszul z długim rękawem
• zakładanie długich spodni
• zakładanie zakrytych butów
• stosowanie nakrycia głowy

ponadto niezwykle ważne jest również:

• stosowanie środków odstraszających kleszcze, czyli odpowiednich repelentów-substancji zawierających dietylotoluamid (DEET), który rozpyla się na ubranie i osłoniętą skórę z wyjątkiem twarzy lub PERMETRYNĘ, którą spryskuje się tylko ubranie
• częste i uważne sprawdzanie powierzchni ciała po pobycie w lesie czy w parku, zwłaszcza w zgięciach stawowych, głowie, rękach, nogach, pachwinach — w celu jak najszybszego usunięcia kleszcza
• właściwe usunięcie kleszcza za pomocą pęsety z cienkimi końcami, za pomocą kleszczołapek lub używając pompki próżniowej (dostępnej w aptece)

Jak prawidłowo usunąć kleszcza? Podstawowa zasada brzmi: im wcześniej kleszcz zostanie usunięty z naszego ciała, tym mniejsze prawdopodobieństwo zakażenia odkleszczowym zapaleniem mózgu i boreliozą. Obecnie w aptekach dostępne są rozmaite przedmioty, które ułatwiają nam usuwanie kleszczy ze skóry. Jeśli nie jesteśmy w stanie sami usunąć kleszcza, udajmy się do punktu medycznego/ośrodka zdrowia.

Usuwanie kleszcza krok po kroku

• zdezynfekuj pęsetę/przyrząd do usuwania kleszczy
• chwyć kleszcza jak najbliżej powierzchni swojej skóry
• delikatnie, ale stanowczo pociągnij przeciwnie do kierunku wkleszczenia i wyciągaj, aż zauważysz jego głowę
• po wyjęciu kleszcza, umieść go na kartce papieru i sprawdź, czy został usunięty w całości
• odkaź obszar wkleszczenia środkiem dezynfekującym
• po usunięciu kleszcza dokładnie umyj ręce w wodzie z mydłem

Czego nie robić podczas usuwania kleszcza?

• nigdy nie łap kleszcza za jego obrzęknięty brzuch, ponieważ istnieje ryzyko, że wyciśniesz do swojego organizmu zainfekowaną zawartość jelit kleszcza;
• nigdy nie przekręcaj kleszcza, ponieważ jego głowa pozostanie w twoim ciele;
• nie staraj się dusić kleszcza wazeliną, masłem, lakierem do paznokci, benzyną lub alkoholem. W ten sposób tylko sprowokujesz wymioty kleszcza i zwiększysz ryzyko wystąpienia infekcji;
• nigdy nie usuwaj kleszcza gołymi rękami.

Choroby przenoszone przez kleszcze to najczęściej borelioza z Lyme i Kleszczowe Zapalenie Mózgu (kzm). Jednak chorób odkleszczowych jest dużo więcej: babeszjoza, bartonelloza, erlichioza i często te choroby towarzyszą boreliozie.

Zachorowania na boreliozę i kleszczowe zapalenie mózgu zgodnie z zapisem ustawowym tj. Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Tekst jednolity Dz. U. 2018, poz. 151 z późn. zm.) podlegają obowiązkowemu zgłoszeniu do Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Poniżej przedstawiono zachorowania na boreliozę i kzm z ostatnich dwóch lat w województwie mazowieckim zarejestrowane przez Mazowiecką Inspekcję Sanitarną

Dane liczbowe o zachorowaniach na boreliozę i kzm oraz inne wybrane choroby zakaźne w Polsce z podziałem na województwa dostępne są na stronie internetowej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH w Warszawie, ul. Chocimska 24: http://www.pzh.gov.pl, w zakładce Serwisy tematyczne, Meldunki epidemiologiczne, EPIMELD: Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce (dwutygodniowe, kwartalne, półroczne, roczne).

Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Warszawie przypomina, że Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie ani żadna z powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych na terenie województwa mazowieckiego nie prowadzą badań diagnostycznych kleszczy w kierunku obecności chorobotwórczych patogenów, np.: krętków borelii.

W siedzibie WSSE w Warszawie, ul. Żelazna 79 w laboratorium realizowane są badania serologiczne w kierunku obecności przeciwciał krętków borelii poprzez pobranie krwi pacjenta ukąszonego i oznaczenie w badanym materiale przeciwciał w klasie IgM i IgG metodą immunoenzymatyczną ELISA (wstępny test przesiewowy). Potem, jeśli wynik jest dodatni lub wątpliwy wykonuje się test potwierdzenia techniką „Western blot”.

I tak:

1. badanie przesiewowe w kierunku przeciwciał przeciwko Borrelia burgdorferi (wywołującej boreliozę) :

• swoiste IgM w surowicy (metoda ELISA) pojawiają się we krwi po 3–4 tyg. od zakażenia (szczyt: 6–8 tyg.), koszt badania: 50 zł
• swoiste IgG (metoda ELISA) wykrywalne po 6–8 tyg. od zakażenia, koszt badania: 50 zł

2. test potwierdzenia metodą Western Blot (koszt badania: 75 zł)

Ww. badania można wykonać bez skierowania lekarskiego od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00 – 11.00.

Koszt pobrania próbki krwi do badania serologicznego wynosi 7 zł.

Szczegółowe informacje są dostępne w Laboratorium Wirusologii i Serologii WSSE w Warszawie pod nr telefonu (22) 432 10 21.

Nie ma szczepionki przeciwko boreliozie z Lyme.

Jeśli chodzi o KZM to najlepszą metodą zapobiegania jest szczepienie.

Dostępna jest szczepionka przeciwko Kleszczowemu Zapaleniu Mózgu, która zalecana jest osobom szczególne narażonym na ukąszenia kleszczy.

Szczepienie ochronne przeciw KZM obejmuje podanie trzech dawek w cyklu. Najlepszym okresem jest zima, bowiem do czasu wzmożonej aktywności kleszczy wiosną i latem będziemy mieli już pełną odporność przeciwko KZM

Schemat szczepienia przeciwko KZM

• I dawka;
• II dawka — od 1 do 3 m-cy po pierwszej dawce;
• III dawka — od 5 do 12 m-cy po drugiej dawce;

Schemat przyspieszonego szczepienia przeciwko KZM

Schemat przyspieszonego szczepienia dla osób, które potrzebują szybkiego zabezpieczenia przez KZM

• I dawka;
• II dawka — 14 dni po pierwszej dawce;
• III dawka — od 5 do 12 m-cy po pierwszej dawce.

Dawki przypominające — ok. 3 lat po ostatnim szczepieniu, następne dawki w odstępach od 3 do 5 lat.